Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen bileğildir. Haklar, cemiyet içre insanoğluın gerçekten elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Türe kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene etkilemek, sosyal hayatın gerçekleşmesini tedarik etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin alınsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyen doğruca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içre insanoğluın çizi ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her dem mümkündür. “İşte ahbaplık, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-huy ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan konseptlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini tedarik etmek için konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, pay ve kanunların bütünüdür. Henüz yaygın bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş sosyal evetşama düzenidir. Haklar Lafız Anlamı Haklar kelimesi Arapça “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “pay” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na için ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Uran Anlamı Haklar dönemden döneme değiştiği ciğerin hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Makul bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre anayasa olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş düzlük kısmına Özel Haklar, zevat ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun mebdelıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kırat yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzer nitelikteki birlik durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar düzlükında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek ciğerin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve para cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kelepir yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları üzere daha bir ahbaplık dallarında daha bir yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut siyasi konseptleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal hayatı düzenleyip insanoğluın pasış ve güvenlik içre bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Teamül Yarar (Içtimai İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun uygulamalı amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın yapısından meydana gelen gereksinimlerinı alınlamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni hayatın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın natürel yapısına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine usturuplu sürdürmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile vabestedır; kazançlı yokluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile sınırlı bir organizasyon altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak başlıca kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla doğruluk, “bir denklik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet demeında ferdî bir özelliği deyimler. Eş her dem haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni satmak yolunda kalıcı ve bileğişmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk nosyonı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık düzlükında hukuki kırat olarak hanek konusu olan doğruluk bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer ciğerindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini ciğereren kurallar birlikü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek durumunda bulunduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında doğruluk acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini ciğererir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; gerek mevcut düzeni esirgemek, gerekse onu bileğiştirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her dem adalete mebdevurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta alınmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık demeında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına usturuplu olup olmadığı açısından bir kırat ve değerlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve negatif alınlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon balans içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Düzgülü olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşama uyacak, hem bile bu sosyal hayatın pasış içre sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü esenlamaya çtuzakışacaktır.